150’likler…
Ülkemizin kurtuluş savaşı, kahramanlıklar ile olduğu kadar hainliklerle de yüklü bir tarihtir. Varoluş mücadelesi veren bir halkın topyekün ve firesiz şekilde kurtuluş savaşına katıldığını düşünmek, gerçeklerden ve tarihten kaçmak olur. Ülke kurtuluş savaşı verirken, ülkeyi kan gölüne çevirenler ile işbirliği yapmak tarihin ve insanoğlunun bir gerçeğidir.
150’likler deyimi; Kurtuluş Savaşı sonrası hain ilan edilenlere verilen isim olarak tarihimize geçmiştir. Sayıyı ve koşulları Lozan Anlaşması’nın belirlediği hainlik uygulaması ile, meclisin belirlediği ve bildirdiği hainler dışında kimseye ne soruşturma açıldı ne de ceza verildi. Lozan Anlaşması’na konulan madde şöyleydi: “Milli Mücadelede vatana ihanet eden, Türk askerini arkadan vuran, Padişah yönetimine destek veren 150 kişi sınır dışı edilecek, Türkiye’ye girmelerine bir daha izin verilmeyecekti. O sırada yurtdışına kaçmış olanlar da ülkeye gelemeyecektir.”
Vatana ihanet ettiği kabul edilen bu isimlerin bir kısmının gerçekten kurtuluş savaşı sürecinde düşmanla işbirliği, kuvayı milliye hareketi aleyhine oluşumlar, padişah adına hareketler ve benzeri eylemleri olduğu, belgeler ile sabit olsa da; bir çok ismin de Meclis’te kaldırılıp indirilen eller ile belirlendiği ve sağlıklı bir araştırma yapılmadan isim belirlenmesi yoluna gidildiği de günümüzde ortaya çıkan bir gerçek. 150’likler listesindeki isimlerden 86 isim Çerkez, 50’ye yakın isim ise ilimiz Balıkesir’den. İsimler belirlenirken Meclis’te yaşanan tartışmalar ise günümüz Meclis tartışmalarını aratmamış. Neredeyse “benim verdiğim isimler senin verdiğin isimlerden daha hain” anlamına gelecek tartışmalar yaşanmış. Lozan’a bildirilen bu isimler kısmen ve yıllar sonra affedilmiş, kimisi yurda dönmüş kimisi ise Çerkez Ethem gibi dönmemiş ve yurt dışında ölmüş.
Şüphesiz ki savaş koşullarında hainler de hainlikler de savaşın ve ülkenin gerçeklerinden biridir. Fakat sözkonusu olan bizim ülkemizin savaşı ise hain sayısının 150’nin oldukça üstünde olduğu da bir gerçek. Lozan ile sınırlı tutulan sayının, yıllar geçtikçe çıkarılan aflar ile eriyip gitmesi de yine ülkenin koşullarının bir gerçeği.
Balıkesir için 150’likler listesinde yer alan 48 ismin gerçekte hain olup almadıklarını elbette bilemeyiz. Fakat şunu söyleyebiliriz ki; hainliğin en çok yapıldığı yer aslında mücadelenin de en çok yapıldığı yerdir. Tıpkı hırsızların paranın ve malın olduğu yerlerde dolanması gibi; hainler de mücadelenin en çetin verildiği yerde, örneğin ilimiz Balıkesir’de amaçları için çalışmış olmaları yadırganmamalı. Neden bu listede Balıkesirli sayısı çok fazla sorusunun gerçekçi ve doğru yanıtını, Balıkesir’de verilen kurtuluş mücadelesinin niteliğinde ve özünde aramalı. Kurtuluş Savaşı boyunca ülke genelinde yapılan kongrelerin beşi Balıkesir’de yapılmıştır. Kuvayı Milliye Hareketi’nin temeli çeteler, ilimizde eylemlerine başlayıp düzenli orduyu katılımlarına kadar çete mücadelesi vermişlerdir. Balıkesir Barosu’nu 1920 yılında kuran hukukçular, kurtuluş savaşında mücadele veren çetecilerdir.
Belirttiğimiz nedenler kapsamında; 150’likler listesinin ve isimlerin tarihsel bir belgede yer alan isimler olması dışında bugün pek önemi yoktur. Yine de isimleri bilmenin onları 150’likler listesine iten haklı ve haksız nedenler hakkında kafa yormak adına yararlı olduğuna inanıyorum.
Yüzellilikler listesi şu şekildedir.
Padişah Vahidettin maiyeti :
1- Yaver-i has Kiraz Hamdi : Padişahin özel yaveri, 1935'de Romanya'da öldü.
2- Hademe-i hassa kumandanı Zeki : Vahideddin'in kayınbiraderi ve özel hizmetler birliği komutanı. hep Vahideddin'in yanında kaldı, 1928'de Fransa'da intihar etti.
3- Kayserili Şaban Ağa : Özel Hazine Müfettişi,1928'de iskenderiye'de öldü.
4-Tütüncübaşı Şükrü : San Remo'da öldü.
5- Serkarin Yaver : Hep Vahideddin'in yanında kalanlardandı.
6- Miralay Tahir : yaverlerdendi. af çıktığında Marsilya'da yaşıyordu.
7- Seryaver Avni : Başyaver. 1935'de Mısır'da öldü.
8- Emini Refik: Özel hazine-i ve defter-i hakani. San Remo'da öldü.
Kuvayı İnzibatiye'ye dahil kabine azaları :
9- Şeyhülislam Mustafa Sabri : Damat Ferit döneminde şeyhülislamlık yaptı. 1953'de İskenderiye'de öldü.
10- Ali Rüşdü : Damat Ferit hükümetlerinden birinde adliye nazırlığı yaptı. 1936'da Saraybosna'da öldü.
11- Ziraat ve ticaret nazırı esbakı Cemal (Artin) : Af çıktığında Romanya'daydı.
12- Cakacı Hamdi Paşa : Bahariye nazırı esbakı. Af çıktığında Arnavutluk'taydı.
13- Rumbeyoğlu Fahreddin : Maarif nazırı esbakı. 1938'de af sonrası Türkiye'ye döndü.
14- Kızılhançerli Remzi : Ziraat ve ticaret bakanlığı yapmıştı.
Sevr Antlaşmasını imzalayanlar :
15- Hadi Paşa : Maarif nazırı. Af çıktığında Paris'te yaşıyordu.
16- Rıza Tevfik (Bölükbaşı): Şair ve filozoftu. 1943'de Türkiye'ye döndü, 1949'da öldü.
17- Reşat Halis : Af çıktığında Paris'te yaşıyordu.
Kuvayı İnzibatiye'ye dahil olanlar :
18- başkumandan süleyman şefik
19- tahsin (bulgar) : süvari yüzbaşısı
20- miralay ahmet refik : kurmay başkanıydı. romanya'ya sığındı ve orada aklını yitirdi.1930'da hastanede öldü.
21- tarık mümtaz : mitralyöz kumandanı ve damat ferit'in yaveriydi.
22- ali nadir paşa : izmir kolordusu komutanıydı. yunan bayrağını öptüğü için büyük tepki görmüştü.
23- kaymakam fettah
24- çopur hakkı
mülkiye ve askeriyeden :
25- gümülcineli ismail : bursa valisiydi. af çıktığında marsilya'daydı.
26- konyalı zeynel abidin
27- fanizade mes'ut : kardeşlerinden biri istiklal madalyası sahibi dr.baki bilgili'dir. sürgünde atatürk'ün felsefesi adında bir kitap yazarak milli mücadeleye karşı takındığı tavrı reddetti. af sonrası döndüğü antakya'da öldüğü 1980 yılına kadar avukatlık yaptı.
28- miralay sadık : hürriyet ve itilaf fırkası lideriydi. 1940'da türkiye'ye döndüğü akşam öldü.
29- bedirhani halil rahmi
30- giritli hüsnü : yunanistan vatandaşı oldu.
31- nemrut mustafa paşa : divan-ı harp reisiydi.
32- hulusi : uşak belediye reisi.
33- hain mustafa : adapazarı kaymakamı.
34- hafız ahmet : tekirdağ müftüsü.
35- sabit : afyonkarahisar mutasarrıfı esbakı
36- celal kadri
37- adanalı zeynel abidin : hüirriyet ve itilaf fırkası katib-i umumiydi.
38- vasfi hoca : mülga ayandan evkaf nazırıydı. bulgaristan'da 1926'da öldü.
39- ali galip : harput vali vekili. romanya'da hayvan cambazlığı yaparken kalp krizinden öldü.
40- aziz nuri : bursa vali vekili
41- ömer fevzi : bursa müftüsü.
42- ahmet asım : izmir kadı müşaviri.
43- mustafa natık : istanbul muhafızı.
44- ayandan adil : dahiliye nazırı. aftan önce viyana'da öldü.
45- mehmet ali : dahiliye vekilliği yapmıştır. sürgünden sonra paris'e yerleşti.
46- salim (mirmiran) : edirne valisi ve şehremini.
47- hoca rasihzade ibrahim : kütahya'da yunanlılara mutasarrıflık etmiştir.
48- abdurrahman : adana valisi.
49- ömer feyzi : karahisar-ı şarki mebus-u
50- mülazım adil (işkenceci)
51- mülazım refik (işkenceci)
52- kaymakam şerif : kırkağaç kaymakamı.
53- mahmut mahir
54- emin : istanbul merkez kumandanı.
55- sadullah sami : kilis kaymakamı.
56- osman nuri : dahiliye nezareti dava vekili.
Ethem ve yakınları :
57- Çerkez ethem : Mustafa Kemal ve diğer kurtuluş savaşı önderleriyle çatışıp, yunan birliklerinden geçit isteyerek izmir'e geldi. oradan atina'ya gitti. tedavi için almanya'ya geçti. enver paşa'nın yanına gitmeye hazırlanırken, öldüğünü haber alınca amman'a yerleşti. af çıkınca ülkeye dönmek istemedi. 1948'de öldü.
58- reşit : ethem'in kardeşi. 1951'de öldü.
59- tevfik : ethem'in kardeşi. af sonrası türkiye'ye döndü. bandırma'da 1946'da öldü.
60- kuşçubaşı eşref
61- hacı sami : eşref'in kardeşi. yunanistan'dan izmir'e dönerken mustafa kemal'a suikast şüphesiyle pusuya düşürülerek öldürüldü.
62- yizbaşı küçük ethem : akhisar kumandanı.
63- düzceli mehmet oğlu sami.
64- burhaniyeli halil ibrahim.
65- demirkapılı haci ahmet : 1935'de şam'da öldü.
çerkez kongresi'ne katılanlar :
66- bağ osman : hendek'in sümbüllü köyündendi.
67- ibrahim hakkı . izmir'liydi.
68- berao sait : sürgünü mısır'da yaşadı.
69- berzek tahir.
70- maan şirin : adapazarı'nın harmantepe köyündendi. selanik'te öldü.
71- koca ömer oğlu hüseyin : söke ereğlisi'nin teke köyündendi.
72- bağ kamil : adapazarı talustanbey köyündendi.
73- hamte ahmet : aftan önce öldü.
74- maan ali.
75- harunreşit : kirmasti'nin karaosman köyündendi.
76- eskişehirli hızır hoca.
77- bigalı nuri bey oğlu isa.
78- kazım : adapazarı'nın şahinbey köyündendi.
79- lampat yakup : gönen tuzakçı köyündendi.
80- binbaşı ahmet : gönen'in keçeler köyündendi. 1924'de sınır dışı edilmek üzereyken izmir hapishanesinde öldürüldü.
81- lampat hafız sait : gönen'in bayramiç köyündendi. 1935'de bulgaristan'da öldü.
82- davavekili sait.
83- şamlı ahmet nuri : suriye'de öldü.
polisler :
84- istanbul polis müdürü tahsin : af çıktığında paris'teydi.
85- istanbul polis müdür muavini kemal.
86- ıspartalı kemal : emniyet genel müdür muaviniydi.
87- hafız sait : istanbul polis müdüriyeti birinci kısım başmemuruydu. sürgünde öldü.
88- şeref : istanbul polis müdüriyeti kısım şube müdürü.
89- hacı kemal : arnavutköy merkez memuruydu.
90- namık : polis memuru.
91- nedim : şişli komiseri.
92- fuat : izmir merkez memuru, edirne polis müdürü ve yalova kaymakamı.
93- yolgeçenli yusuf : adana polis müdürü.
94- sakallı cemil : unkapanı merkez memuru.
95- mazlum : büyükdere merkez memuru.
96- fuat : beyoğlu ikinci komiseri.
gazeteciler :
97- mevlanzade rıfat : serbesti gazetesi sahibi ve hürriyet ve itilaf üyesi.
98- sait molla : türkçe istanbul gazetesi sahibiydi.
99- izmirli hafız ismail : müsavat gazetesi sahibi.
100- refik halid : aydede mizah dergisi sahibi.
101- bahriyeli ali kemal : bandırma adalet gazetesi sahibi. yunanistan'a yerleşti.eşi ve çocuklarıyla din değiştirip hıristiyan oldu.
102- neyir mustafa : edirne'de teemin ve elyevm, selanik'te hakikat gazeteleri sahibi.
103- ferit : köylü gazetesinin başyazarı. atina'da hıristiyan oldu.
104- ref'i cevat : alemdar gazetesi sahibi. 1938'de aftan sonra türkiye'ye döndü. yeni sabah ve milliyet gazetelerinde yazarlık yaptı.
105- pehlivan kadri : alemdar gazetesi sahibi.
106- fanizade ali ilmi : adana'da ferda gazetesi sahibiydi.
107- trabzonlu ömer fevzi : balıkesir'de irşat gazetesi sahibiydi.
108- hasan sadık : halep'de doğru yol gazetesi sahibiydi.
109- izmirli refet : köylü gazetesi sahibi ve müdürüydü.
diğer :
110- tarsuslu kamil paşazade selami.
111- tarsuslu kamil paşazade kemal.
112- süleymaniyeli kürt hakkı.
113- ibrahim sabri : mustafa sabri hoca'nın oğlu.
114- fabrikatör bursalı cemil.
115- çerkez ragıp : ingiliz casusu.
116- haçinli kazak hasan : fransız zabitliği yapmıştır.
117- süngülü davut : eşkiya reisi.
118- binbaşı çerkez bekir.
119- necip : bursalı fabrikatör cemil'in kayınbiraderi.
120- ahmet hulusi : izmir sabık umur-u islamiye müfettişi.
121- madanoğlu mustafa.
122- yusuf oğlu remzi : gönen'in tuzakçı köyündendi.
123- hazı kasım oğlu zühtü : gönen'in bayramiç köyündendi.
124- kocagözün osman oğlu şakir.
125- koç mehmet oğlu koç ali.
126- mehmet oğlu aziz.
127- bağcılı ahmet oğlu osman.
128- molla süleyman oğlu izzet : susurluk yıldız köyündendi.
129- hüseyin oğlu kazım : gönen muratlar köyündendi.
130- bekir oğlu arap mahmut.
131- gardiyan yusuf : gönen rüstem köyündendi.
132- ömer oğlu eyüp.
133- talustan oğlu ibrahim çavuş.
134- topallı şeref oğlu ibrahim.
135- topal ömer oğlu idris.
136- kurh oğlu ismail : manyas, bolcaağaç köyündendi.
137- muhtar hacı oğlu ishak.
138- yusuf oğlu ishak.
139- ali bey oğlu sabit.
140- veli oğlu selim.
141- makineci mehmet oğlu osman.
142- kadir oğlu kamil.
143- hüseyin oğlu galip.
144- çerkez sait oğlu salih.
145- manyas'tan maktul şevket'in biraderi ismail.
146- abdullah oğlu deli kasım.
147- hasan onbaşı oğlu kemal.
148- kazım efe : kadir oğlu kamil'in biraderidir.
149- pallaç oğlu kemal.
150- tuğ oğlu mehmet.
Ülkemizin kurtuluş savaşı, kahramanlıklar ile olduğu kadar hainliklerle de yüklü bir tarihtir. Varoluş mücadelesi veren bir halkın topyekün ve firesiz şekilde kurtuluş savaşına katıldığını düşünmek, gerçeklerden ve tarihten kaçmak olur. Ülke kurtuluş savaşı verirken, ülkeyi kan gölüne çevirenler ile işbirliği yapmak tarihin ve insanoğlunun bir gerçeğidir.
150’likler deyimi; Kurtuluş Savaşı sonrası hain ilan edilenlere verilen isim olarak tarihimize geçmiştir. Sayıyı ve koşulları Lozan Anlaşması’nın belirlediği hainlik uygulaması ile, meclisin belirlediği ve bildirdiği hainler dışında kimseye ne soruşturma açıldı ne de ceza verildi. Lozan Anlaşması’na konulan madde şöyleydi: “Milli Mücadelede vatana ihanet eden, Türk askerini arkadan vuran, Padişah yönetimine destek veren 150 kişi sınır dışı edilecek, Türkiye’ye girmelerine bir daha izin verilmeyecekti. O sırada yurtdışına kaçmış olanlar da ülkeye gelemeyecektir.”
Vatana ihanet ettiği kabul edilen bu isimlerin bir kısmının gerçekten kurtuluş savaşı sürecinde düşmanla işbirliği, kuvayı milliye hareketi aleyhine oluşumlar, padişah adına hareketler ve benzeri eylemleri olduğu, belgeler ile sabit olsa da; bir çok ismin de Meclis’te kaldırılıp indirilen eller ile belirlendiği ve sağlıklı bir araştırma yapılmadan isim belirlenmesi yoluna gidildiği de günümüzde ortaya çıkan bir gerçek. 150’likler listesindeki isimlerden 86 isim Çerkez, 50’ye yakın isim ise ilimiz Balıkesir’den. İsimler belirlenirken Meclis’te yaşanan tartışmalar ise günümüz Meclis tartışmalarını aratmamış. Neredeyse “benim verdiğim isimler senin verdiğin isimlerden daha hain” anlamına gelecek tartışmalar yaşanmış. Lozan’a bildirilen bu isimler kısmen ve yıllar sonra affedilmiş, kimisi yurda dönmüş kimisi ise Çerkez Ethem gibi dönmemiş ve yurt dışında ölmüş.
Şüphesiz ki savaş koşullarında hainler de hainlikler de savaşın ve ülkenin gerçeklerinden biridir. Fakat sözkonusu olan bizim ülkemizin savaşı ise hain sayısının 150’nin oldukça üstünde olduğu da bir gerçek. Lozan ile sınırlı tutulan sayının, yıllar geçtikçe çıkarılan aflar ile eriyip gitmesi de yine ülkenin koşullarının bir gerçeği.
Balıkesir için 150’likler listesinde yer alan 48 ismin gerçekte hain olup almadıklarını elbette bilemeyiz. Fakat şunu söyleyebiliriz ki; hainliğin en çok yapıldığı yer aslında mücadelenin de en çok yapıldığı yerdir. Tıpkı hırsızların paranın ve malın olduğu yerlerde dolanması gibi; hainler de mücadelenin en çetin verildiği yerde, örneğin ilimiz Balıkesir’de amaçları için çalışmış olmaları yadırganmamalı. Neden bu listede Balıkesirli sayısı çok fazla sorusunun gerçekçi ve doğru yanıtını, Balıkesir’de verilen kurtuluş mücadelesinin niteliğinde ve özünde aramalı. Kurtuluş Savaşı boyunca ülke genelinde yapılan kongrelerin beşi Balıkesir’de yapılmıştır. Kuvayı Milliye Hareketi’nin temeli çeteler, ilimizde eylemlerine başlayıp düzenli orduyu katılımlarına kadar çete mücadelesi vermişlerdir. Balıkesir Barosu’nu 1920 yılında kuran hukukçular, kurtuluş savaşında mücadele veren çetecilerdir.
Belirttiğimiz nedenler kapsamında; 150’likler listesinin ve isimlerin tarihsel bir belgede yer alan isimler olması dışında bugün pek önemi yoktur. Yine de isimleri bilmenin onları 150’likler listesine iten haklı ve haksız nedenler hakkında kafa yormak adına yararlı olduğuna inanıyorum.
Yüzellilikler listesi şu şekildedir.
Padişah Vahidettin maiyeti :
1- Yaver-i has Kiraz Hamdi : Padişahin özel yaveri, 1935'de Romanya'da öldü.
2- Hademe-i hassa kumandanı Zeki : Vahideddin'in kayınbiraderi ve özel hizmetler birliği komutanı. hep Vahideddin'in yanında kaldı, 1928'de Fransa'da intihar etti.
3- Kayserili Şaban Ağa : Özel Hazine Müfettişi,1928'de iskenderiye'de öldü.
4-Tütüncübaşı Şükrü : San Remo'da öldü.
5- Serkarin Yaver : Hep Vahideddin'in yanında kalanlardandı.
6- Miralay Tahir : yaverlerdendi. af çıktığında Marsilya'da yaşıyordu.
7- Seryaver Avni : Başyaver. 1935'de Mısır'da öldü.
8- Emini Refik: Özel hazine-i ve defter-i hakani. San Remo'da öldü.
Kuvayı İnzibatiye'ye dahil kabine azaları :
9- Şeyhülislam Mustafa Sabri : Damat Ferit döneminde şeyhülislamlık yaptı. 1953'de İskenderiye'de öldü.
10- Ali Rüşdü : Damat Ferit hükümetlerinden birinde adliye nazırlığı yaptı. 1936'da Saraybosna'da öldü.
11- Ziraat ve ticaret nazırı esbakı Cemal (Artin) : Af çıktığında Romanya'daydı.
12- Cakacı Hamdi Paşa : Bahariye nazırı esbakı. Af çıktığında Arnavutluk'taydı.
13- Rumbeyoğlu Fahreddin : Maarif nazırı esbakı. 1938'de af sonrası Türkiye'ye döndü.
14- Kızılhançerli Remzi : Ziraat ve ticaret bakanlığı yapmıştı.
Sevr Antlaşmasını imzalayanlar :
15- Hadi Paşa : Maarif nazırı. Af çıktığında Paris'te yaşıyordu.
16- Rıza Tevfik (Bölükbaşı): Şair ve filozoftu. 1943'de Türkiye'ye döndü, 1949'da öldü.
17- Reşat Halis : Af çıktığında Paris'te yaşıyordu.
Kuvayı İnzibatiye'ye dahil olanlar :
18- başkumandan süleyman şefik
19- tahsin (bulgar) : süvari yüzbaşısı
20- miralay ahmet refik : kurmay başkanıydı. romanya'ya sığındı ve orada aklını yitirdi.1930'da hastanede öldü.
21- tarık mümtaz : mitralyöz kumandanı ve damat ferit'in yaveriydi.
22- ali nadir paşa : izmir kolordusu komutanıydı. yunan bayrağını öptüğü için büyük tepki görmüştü.
23- kaymakam fettah
24- çopur hakkı
mülkiye ve askeriyeden :
25- gümülcineli ismail : bursa valisiydi. af çıktığında marsilya'daydı.
26- konyalı zeynel abidin
27- fanizade mes'ut : kardeşlerinden biri istiklal madalyası sahibi dr.baki bilgili'dir. sürgünde atatürk'ün felsefesi adında bir kitap yazarak milli mücadeleye karşı takındığı tavrı reddetti. af sonrası döndüğü antakya'da öldüğü 1980 yılına kadar avukatlık yaptı.
28- miralay sadık : hürriyet ve itilaf fırkası lideriydi. 1940'da türkiye'ye döndüğü akşam öldü.
29- bedirhani halil rahmi
30- giritli hüsnü : yunanistan vatandaşı oldu.
31- nemrut mustafa paşa : divan-ı harp reisiydi.
32- hulusi : uşak belediye reisi.
33- hain mustafa : adapazarı kaymakamı.
34- hafız ahmet : tekirdağ müftüsü.
35- sabit : afyonkarahisar mutasarrıfı esbakı
36- celal kadri
37- adanalı zeynel abidin : hüirriyet ve itilaf fırkası katib-i umumiydi.
38- vasfi hoca : mülga ayandan evkaf nazırıydı. bulgaristan'da 1926'da öldü.
39- ali galip : harput vali vekili. romanya'da hayvan cambazlığı yaparken kalp krizinden öldü.
40- aziz nuri : bursa vali vekili
41- ömer fevzi : bursa müftüsü.
42- ahmet asım : izmir kadı müşaviri.
43- mustafa natık : istanbul muhafızı.
44- ayandan adil : dahiliye nazırı. aftan önce viyana'da öldü.
45- mehmet ali : dahiliye vekilliği yapmıştır. sürgünden sonra paris'e yerleşti.
46- salim (mirmiran) : edirne valisi ve şehremini.
47- hoca rasihzade ibrahim : kütahya'da yunanlılara mutasarrıflık etmiştir.
48- abdurrahman : adana valisi.
49- ömer feyzi : karahisar-ı şarki mebus-u
50- mülazım adil (işkenceci)
51- mülazım refik (işkenceci)
52- kaymakam şerif : kırkağaç kaymakamı.
53- mahmut mahir
54- emin : istanbul merkez kumandanı.
55- sadullah sami : kilis kaymakamı.
56- osman nuri : dahiliye nezareti dava vekili.
Ethem ve yakınları :
57- Çerkez ethem : Mustafa Kemal ve diğer kurtuluş savaşı önderleriyle çatışıp, yunan birliklerinden geçit isteyerek izmir'e geldi. oradan atina'ya gitti. tedavi için almanya'ya geçti. enver paşa'nın yanına gitmeye hazırlanırken, öldüğünü haber alınca amman'a yerleşti. af çıkınca ülkeye dönmek istemedi. 1948'de öldü.
58- reşit : ethem'in kardeşi. 1951'de öldü.
59- tevfik : ethem'in kardeşi. af sonrası türkiye'ye döndü. bandırma'da 1946'da öldü.
60- kuşçubaşı eşref
61- hacı sami : eşref'in kardeşi. yunanistan'dan izmir'e dönerken mustafa kemal'a suikast şüphesiyle pusuya düşürülerek öldürüldü.
62- yizbaşı küçük ethem : akhisar kumandanı.
63- düzceli mehmet oğlu sami.
64- burhaniyeli halil ibrahim.
65- demirkapılı haci ahmet : 1935'de şam'da öldü.
çerkez kongresi'ne katılanlar :
66- bağ osman : hendek'in sümbüllü köyündendi.
67- ibrahim hakkı . izmir'liydi.
68- berao sait : sürgünü mısır'da yaşadı.
69- berzek tahir.
70- maan şirin : adapazarı'nın harmantepe köyündendi. selanik'te öldü.
71- koca ömer oğlu hüseyin : söke ereğlisi'nin teke köyündendi.
72- bağ kamil : adapazarı talustanbey köyündendi.
73- hamte ahmet : aftan önce öldü.
74- maan ali.
75- harunreşit : kirmasti'nin karaosman köyündendi.
76- eskişehirli hızır hoca.
77- bigalı nuri bey oğlu isa.
78- kazım : adapazarı'nın şahinbey köyündendi.
79- lampat yakup : gönen tuzakçı köyündendi.
80- binbaşı ahmet : gönen'in keçeler köyündendi. 1924'de sınır dışı edilmek üzereyken izmir hapishanesinde öldürüldü.
81- lampat hafız sait : gönen'in bayramiç köyündendi. 1935'de bulgaristan'da öldü.
82- davavekili sait.
83- şamlı ahmet nuri : suriye'de öldü.
polisler :
84- istanbul polis müdürü tahsin : af çıktığında paris'teydi.
85- istanbul polis müdür muavini kemal.
86- ıspartalı kemal : emniyet genel müdür muaviniydi.
87- hafız sait : istanbul polis müdüriyeti birinci kısım başmemuruydu. sürgünde öldü.
88- şeref : istanbul polis müdüriyeti kısım şube müdürü.
89- hacı kemal : arnavutköy merkez memuruydu.
90- namık : polis memuru.
91- nedim : şişli komiseri.
92- fuat : izmir merkez memuru, edirne polis müdürü ve yalova kaymakamı.
93- yolgeçenli yusuf : adana polis müdürü.
94- sakallı cemil : unkapanı merkez memuru.
95- mazlum : büyükdere merkez memuru.
96- fuat : beyoğlu ikinci komiseri.
gazeteciler :
97- mevlanzade rıfat : serbesti gazetesi sahibi ve hürriyet ve itilaf üyesi.
98- sait molla : türkçe istanbul gazetesi sahibiydi.
99- izmirli hafız ismail : müsavat gazetesi sahibi.
100- refik halid : aydede mizah dergisi sahibi.
101- bahriyeli ali kemal : bandırma adalet gazetesi sahibi. yunanistan'a yerleşti.eşi ve çocuklarıyla din değiştirip hıristiyan oldu.
102- neyir mustafa : edirne'de teemin ve elyevm, selanik'te hakikat gazeteleri sahibi.
103- ferit : köylü gazetesinin başyazarı. atina'da hıristiyan oldu.
104- ref'i cevat : alemdar gazetesi sahibi. 1938'de aftan sonra türkiye'ye döndü. yeni sabah ve milliyet gazetelerinde yazarlık yaptı.
105- pehlivan kadri : alemdar gazetesi sahibi.
106- fanizade ali ilmi : adana'da ferda gazetesi sahibiydi.
107- trabzonlu ömer fevzi : balıkesir'de irşat gazetesi sahibiydi.
108- hasan sadık : halep'de doğru yol gazetesi sahibiydi.
109- izmirli refet : köylü gazetesi sahibi ve müdürüydü.
diğer :
110- tarsuslu kamil paşazade selami.
111- tarsuslu kamil paşazade kemal.
112- süleymaniyeli kürt hakkı.
113- ibrahim sabri : mustafa sabri hoca'nın oğlu.
114- fabrikatör bursalı cemil.
115- çerkez ragıp : ingiliz casusu.
116- haçinli kazak hasan : fransız zabitliği yapmıştır.
117- süngülü davut : eşkiya reisi.
118- binbaşı çerkez bekir.
119- necip : bursalı fabrikatör cemil'in kayınbiraderi.
120- ahmet hulusi : izmir sabık umur-u islamiye müfettişi.
121- madanoğlu mustafa.
122- yusuf oğlu remzi : gönen'in tuzakçı köyündendi.
123- hazı kasım oğlu zühtü : gönen'in bayramiç köyündendi.
124- kocagözün osman oğlu şakir.
125- koç mehmet oğlu koç ali.
126- mehmet oğlu aziz.
127- bağcılı ahmet oğlu osman.
128- molla süleyman oğlu izzet : susurluk yıldız köyündendi.
129- hüseyin oğlu kazım : gönen muratlar köyündendi.
130- bekir oğlu arap mahmut.
131- gardiyan yusuf : gönen rüstem köyündendi.
132- ömer oğlu eyüp.
133- talustan oğlu ibrahim çavuş.
134- topallı şeref oğlu ibrahim.
135- topal ömer oğlu idris.
136- kurh oğlu ismail : manyas, bolcaağaç köyündendi.
137- muhtar hacı oğlu ishak.
138- yusuf oğlu ishak.
139- ali bey oğlu sabit.
140- veli oğlu selim.
141- makineci mehmet oğlu osman.
142- kadir oğlu kamil.
143- hüseyin oğlu galip.
144- çerkez sait oğlu salih.
145- manyas'tan maktul şevket'in biraderi ismail.
146- abdullah oğlu deli kasım.
147- hasan onbaşı oğlu kemal.
148- kazım efe : kadir oğlu kamil'in biraderidir.
149- pallaç oğlu kemal.
150- tuğ oğlu mehmet.
